Terminologia

W życiu społecznym, jak i w naszych kontaktach codziennych bardzo często możemy spotkać się

z sytuacjami kiedy pojęcie normy i standardu używane jest zamiennie. Natomiast według definicji zawartej  w Ustawie z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji za normę uznaje się dokument przyjęty na zasadzie konsensu i zatwierdzony przez upoważnioną jednostkę organizacyjną, ustalający - do powszechnego i wielokrotnego stosowania - zasady, wytyczne lub charakterystyki odnoszące się do różnych rodzajów działalności lub ich wyników i zmierzający do uzyskania optymalnego stopnia uporządkowania                    w określonym zakresie.

Zwróćmy uwagę, że powyższa definicja odnosi się jedynie do normy – jako dokumentu normalizacyjnego – powstającej w wyniku działalności normalizacyjnej. Nie ma więc związku z regułami postępowania charakterystycznego np. dla etyki lub prawa.

Termin konsens odnosi się do wspólnego stanowiska wszystkich zainteresowanych, biorących udział w pracach nad stworzeniem normy, wypracowanego w wyniku konsultacji i zbliżenia przeciwstawnych stanowisk.

W ustawie tej nie ma co prawda zdefiniowanego pojęcia standardu, ale z definicji słownikowej (Słownik wyrazów obcych, Warszawa: PWN 1980) wynika, iż za standard możemy uważać przeciętną normę, przeciętny typ, wzorzec, model, a także wyrób odpowiadający ustalonym cechom dotyczącym jego jakości, wagi, miary, składu chemicznego. Standard to najczęściej występujący model zawierający zestaw przyjętych parametrów, które zapewniają utrzymanie odpowiedniego poziomu jakości bezpieczeństwa i zgodności z innymi produktami (np. rozmiary szyn). Przykładowo w bibliotekarstwie mamy do czynienia ze standardem International Standard Book Number (ISBN) - Międzynarodowy  Znormalizowany Numer Książki, natomiast w normie PN-ISO 2108:2006, która się do niego odnosi, podano m.in. jego budowę oraz zasady jego nadawania i wykorzystania oraz zarządzania systemem ISBN.

Proces, w wyniku którego powstają normy, nazywamy normalizacją.

Ta krótka definicja oczywiście nie oddaje w pełni całego zakresu pojęcia, ale odnosi się do jego istoty. Według przywołanej już wcześniej ustawy o normalizacji za proces ten rozumie się (…) działalność zmierzającą do uzyskania optymalnego, w danych okolicznościach, stopnia uporządkowania w określonym zakresie, poprzez ustalanie postanowień (czyli norm i innych dokumentów normalizacyjnych – przyp. aut.) przeznaczonych do powszechnego i wielokrotnego stosowania, dotyczących istniejących lub mogących wystąpić problemów.

Bardzo istotne jest podkreślenie, że powyższa definicja odnosi się w głównej mierze do normalizacji krajowej, prowadzonej na szczeblu krajowym, ale nieobejmującą działań normalizacyjnych prowadzonych w poszczególnych branżach, na szczeblu lokalnym oraz na szczeblu stowarzyszeń, przedsiębiorstw i urzędów.

W systemie normalizacji możemy zatem wyróżnić następujące szczeble:

1. Normalizację zakładową

2. Normalizację branżową

3. Normalizację krajową

4. Normalizacja regionalna

5. Normalizację międzynarodową

Normalizacja zakładowa – jest przeprowadzana przez przedsiębiorstwa, w których wdrożone normy ISO nie spełniają ich oczekiwań. Normy są tworzone na bazie norm ponadzakładowych lub oparte na standardach międzynarodowych (np. koncerny Nestle i Pepsico). Także w zakładach branży motoryzacyjnej czy medycznej. W normalizacji zakładowej funkcjonuje inna definicja normy zakładowej – jest to ujednolicenie przedmiotów materialnych i niematerialnych w celu powtarzalnego wykorzystania dla dobra przedsiębiorstwa.

Normalizacja branżowa – prowadzona przez branżowe ośrodki normalizacyjne (np. branżowa izba gospodarcza, instytut naukowo-badawczy, czy też branżowe stowarzyszenia). Normy są opracowywane także na zasadzie konsensu, a za podstawą ich opracowywania mogą służyć zalecenia CEN/CENELEC – „Wytyczne opracowywania norm z uwzględnieniem potrzeb przedsiębiorstw mikro, małych i średnich” lub też inne przewodniki ISO/IEC. Wydaje się, że w przypadku norm bibliotekarskich, za taką formę normalizacji branżowej można uznać, np. „Wytyczne IFLA dla bibliotek w sprawie kształtowania kolekcji zasobów elektronicznych”.

Normalizacja krajowa – prowadzona jest na szczeblu krajowym przez krajową jednostkę normalizacyjną – Polski Komitet Normalizacyjny. Zgodnie z normą PN-EN 45020:2009 – Normalizacja i dziedziny związane -- Terminologia ogólna oraz zapisami ustawowymi, w normalizacji krajowej obowiązują następujące zasady:

•  jawności i powszechnej dostępności;

•  uwzględniania interesu publicznego;

•  dobrowolności uczestnictwa w procesie opracowywania i stosowania norm;

•  zapewnienia możliwości uczestnictwa wszystkich zainteresowanych w procesie opracowywania norm;

•  konsensu jako podstawy procesu uzgadniania treści norm;

•  niezależności od administracji publicznej oraz jakiejkolwiek grupy interesów;

•  jednolitości i spójności postanowień norm;

•  wykorzystywania sprawdzonych osiągnięć nauki i techniki;

•  zgodności z zasadami normalizacji europejskiej i międzynarodowej.

Do głównych natomiast celów normalizacji krajowej należy:

1. racjonalizacja produkcji i usług poprzez stosowanie uznanych reguł technicznych lub rozwiązań organizacyjnych;

2. usuwanie barier technicznych w handlu i zapobieganie ich powstawaniu;

3. zapewnienie ochrony życia, zdrowia, środowiska i interesu konsumentów oraz bezpieczeństwa pracy;

4. poprawa funkcjonalności, kompatybilności i zamienności wyrobów, procesów i usług oraz regulowanie ich różnorodności;

5. zapewnienie jakości i niezawodności wyrobów, procesów i usług;

6. działanie na rzecz uwzględnienia interesów krajowych w normalizacji europejskiej i międzynarodowej;

7. ułatwianie porozumiewania się przez określanie terminów, definicji, oznaczeń i symboli do powszechnego stosowania.

Normalizacja regionalna – dotyczy normalizacji, w której mogą uczestniczyć odpowiednie krajowe jednostki organizacyjne z jednego tylko geograficznego, politycznego lub ekonomicznego regionu świata. Przykładem takich regionalnych organizacji są: Europejski Komitet Normalizacyjny (CEN), Europejski Komitet Normalizacyjny Elektrotechniki (CENELEC) czy też Europejski Instytut Norm Telekomunikacyjnych (ETSI).

Normalizacja międzynarodowa – dotyczy normalizacji, w której mogą uczestniczyć odpowiednie jednostki organizacyjne wszystkich krajów. Najbardziej znanymi międzynarodowymi organizacjami są: Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO), Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna (IEC), Międzynarodowa Unia Telekomunikacyjna (ITU) czy też Światowa Organizacja Zdrowia (WHO).